جامعه شناسی صنعتی، جلد ۱، شماره ۲، صفحات ۵۹-۸۰
عنوان فارسی تحلیل توسعه صنعت پتروشیمی و پیامدهای زیست محیطی آن در ایران
چکیده فارسی مقاله چکیده مبسوط
مقدمه: صنعت پتروشیمی ایران در سال 1342 پایه گذاری شد و از آن پس به طور گسترده، توسعه یافت. تأسیس بیش از 57 مجتمع پتروشیمی با ظرفیت تولید 70 میلیون تن در سال، باعث شده است ایران به یکی از قطب‌های اصلی پتروشیمی در منطقه تبدیل گردد. این صنعت، دومین منبع درآمدهای ارزی کشور پس ‌از نفت است و بر توسعه اقتصادی کشور اثرات قابل توجهی دارد. با این حال، در مورد دلایل گسترش صنعت پتروشیمی و آثار زیست محیطی آن ابهامات زیادی وجود دارد. هدف این پژوهش، این است که دلایل توسعه این صنعت را در ایران طی دهه های گذشته تشریح و نشان دهد، توسعه این صنعت، چه تهدیدهایی برای محیط زیست منطقه عسلویه و خلیج فارس داشته است؟
روش: این پژوهش از دو بخش مجزا تشکیل شده است. در بخش اول که به تبیین توسعه صنعت پتروشیمی می‌پردازد، از روش اسنادی و تحلیل منابع کتابخانه‌ای استفاده می‌کند. در بخش دوم که به تحلیل پیامدهای زیست‌محیطی صنایع پتروشیمی می‌پردازد، علاوه بر روش اسنادی، از داده‌های موجود جهانی، مرور نظام‌مند مقالات مرتبط، نتایج حاصل از آزمایش‌های آزمایشگاهی، و اطلاعات ارائه‌ شده توسط شرکت‌های پتروشیمی نیز استفاده کرده است.
یافته ها: در این پژوهش، توسعه گسترده صنعت پتروشیمی در ایران، در قالب تقسیم کار جهانی و ارجاع صنایع بحران زا به «پیرامون» معنا شده است. بدین معنی که انتقال صنعت پتروشیمی از «مرکز» به «شبه پیرامون» به دلیل غیراقتصادی بودن و بحران زا بودن این صنعت در حوزه محیط زیست بوده است. چنانکه، توسعه صنعت پتروشیمی در منطقه عسلویه، پیامدهای زیست‌محیطی قابل‌توجهی به همراه داشته است. مصرف سوخت بالا و انتشار گازهای گلخانه‌ای نظیر CO2 و CH4 از یکسو و تولید آلاینده‌های خطرناک مانند اکسیدهای نیتروژن و سولفور، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق، از سوی دیگر، باعث شده کیفیت هوا و سلامت اجتماعات محلی به شدت تحت تأثیر قرار گیرد.
نتیجه­ گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد، تبیین توسعه صنعت پتروشیمی در ایران صرفاً با نظریه های «مزیت داخلی» ناقص است و تحلیل کامل توسعه این صنعت، وابسته به سازوکارهای تقسیم کار جهانی و انتقال صنایع بحران زا است. از این رو، توسعه صنعت پتروشیمی علاوه بر دارا بودن سویه های مثبت، دربردارنده سویه های منفی و بحران زا به ویژه، در حوزه محیط زیست است. براین اساس، برای رفع مشکلات بهداشتی و محیطی منطقه عسلویه، پیشنهادهایی ارائه می‌شود: بهبود زیرساخت‌های صنعتی، افزایش پایش و مدیریت آلاینده‌ها، افزایش آگاهی عمومی و مسئولیت های اجتماعی، ایجاد کمربندهای سبز و مناطق حائل، و بالاخره، توسعه تحقیقات آینده‌نگرانه.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله صنعت پتروشیمی،محیط زیست،توسعه پایدار،تقسیم کار جهانی،ایران،
عنوان انگلیسی Analysis of the Development of the Petrochemical Industry in Iran and Associated Environmental Effects
چکیده انگلیسی مقاله Extended Abstract
Introduction: The Iranian petrochemical industry was established in 1963 and has since expanded significantly. The formation of over 57 petrochemical complexes with a production capacity of 70 million tons annually has placed Iran among the main petrochemical hubs in the region. This industry in Iran is the second source of foreign exchange after oil and has a substantial impact on the country’s economic development. However, there are many uncertainties regarding the reasons for the expansion of this industry and its environmental consequences. This research aims to explain the reasons for the development of this industry in Iran over the past decades, and assess its environmental consequences on the Asaluyeh region and the Persian Gulf.
Method: This research consists of two separate parts. In the first part, which explains the development of the petrochemical industry, the documentary method and review of library resources were employed. In the second part, which analyzes the environmental consequences of petrochemical industries, it also employs available global data, systematic review of related articles, laboratory experiment results, and information provided by petrochemical companies were utilized.
Findings: The extensive development of the petrochemical industry in Iran can be understood within the context of the global division of labor and the referral of crisis-causing industries to the “periphery”. This means that the transfer of this industry from the “center” to the “quasi-periphery” has been due to the uneconomical nature and crisis-causing nature of this industry in environmental terms. The development of the petrochemical industry in the Asaluyeh region has had significant environmental consequences. High fuel consumption and emissions of greenhouse gases such as CO2 and CH4 on the one hand, and the production of hazardous pollutants such as nitrogen and sulfur oxides, volatile organic compounds, and suspended particles, on the other hand, have severely affected the air quality and local community health.
Conclusion: The findings suggest that explaining Iran’s petrochemical industry development solely through “domestic advantage” theories is incomplete; it is highly dependent on the mechanisms of the global division of labor and the relocation of crisis-causing industries. Therefore, while the development of the petrochemical industry has positive aspects, it also includes negative aspects, especially in the field of the environment. Accordingly, to address the health and environmental issues of the Asaluyeh region, the following suggestions are presented: improving industrial infrastructure, enhancing monitoring and pollutants management, increasing public awareness and social responsibilities, creating green belts and buffer zones, and finally, developing forward-looking research.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله صنعت پتروشیمی,محیط زیست,توسعه پایدار,تقسیم کار جهانی,ایران
نویسندگان مقاله علی مختاری |
گروه علوم سیاسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

بهمن رماوندی |
گروه بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، بوشهر، ایران

نشانی اینترنتی https://jis.yu.ac.ir/article_728723_ef9e8585c314244b5dcc2b3d0961aabd.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات